Belgrad - Belgrade

SkyLife - November 2007
Article: Z. HEYZEN ATEŞ

The white city

Serbia's capital Belgrade is a city where old and new, architecture and nature intermingle at the confluence of two rivers.

A common feature of cities that go way back in history is that they are located near water. So it's not difficult to imagine why Belgrade, situated at the confluence of two rivers, suffered so many invasions throughout history and hosted first one culture and then another in rapid succession. Deemed a gift of the gods to the Earth in the Stone Age, the Sava and the Danube were this city's eternal guarantee of survival. What then? Then came the Celts, the Romans, the Bulgars, the Byzantines, the Ottomans, Austria, Yugoslavia and Serbia, all of whom left traces here.

Its almost six-thousand-year past spread out beneath your feet, Belgrade is a city that has defended itself against countless threats, holding its own against time, governments and natural disasters. A city whose nobility lies in its rebellion against authority. With its social and touristic fabric, it has drawn a lot of attention recently and makes an attractive alternative for travelers who expect something different from the usual touristic offerings.

PLACE OF ESCAPE

Speaking of cities whose history dates far back, cities that have managed to defend themselves against dozens of wars, albeit in tatters, a person has trouble deciding exactly where to start. I would suggest that you take a chronological approach and begin with the Kalemegdan, which dates to the 1st century and is regarded as the city's historic center. Originally built by the Romans in the first century A.D., Belgrade Fortress was later restored many times, most notably by the Byzantines and the Ottomans. By the 1980's the area around it had been turned into a park and the fortress itself converted into a haven both for foreign tourists and for locals looking to spend a quiet weekend. With its fortress and military museums, the Cvijeta Zuzoric for art buffs, its zoo and its restaurants, Kalemegdan is a must-see if you go to Belgrade.

Gazing down on the city from above, the fortress makes an impressive appearance rendered even more interesting by a folk legend which has it that the hill is covered with dungeons dating back to the Roman period. When you enter the fortress, you can see for yourself the Roman Well, whose existence corroborates the legend. If you drop a coin into it, you won't be able to hear it hit bottom. What could be better than a bottomless well for making wishes? If you're going to spend some time in Belgrade, you should also see Kalemegdan by night. With the illumination, you'll feel you're visiting a completely different place.

AN ARCHITECTURAL FEAST

If you head straight for the heart of the city, it makes sense to follow the Knez Mihajlova, an avenue closed to vehicle traffic. You can't miss it. There is one thing almost all the world's big cities have in common: a central pedestrian zone. In Belgrade this is the Knez Mihajlova or, if you have a map in English, Prince Michael or Mikhailo Avenue, the venue of choice for shopping or a coffee break. For one thing, if you've gone into the city, you don't have to choose a street or a direction because there's something to see no matter which way you go. Belgrade boasts examples of every architectural movement that has ever swept Europe. Classical, neoclassical, Baroque… you can even find Art Nouveau buildings here. Consequently, wherever you happen to be in the city you should not only watch where you're stepping but also look up as you walk to see the facades of the buildings above the shops and cafes. Skadarlija (Skadarska Street in the old city), the Old Palace, St. Michael's Cathedral, the Vuk Foundation, the old post office on Kosovsa Street, St. Mark's Church, a work of the Petar and Branko Krstic brothers built over the former Gracanika Monastery, the Serbian Parliament building and Sveti Sava Temple are just some of the must-see buildings that have managed to survive.

A CITY REBORN

Belgrade's network of streets and squares was entirely re-designed in the 19th century and the areas around the squares reorganized like those of other old European cities. The oldest of these squares is Republic Square, created by demolishing the 18th century Stambol Gate built by the Habsburgs. The National Theater, designed by Alexander Bugarski, and the statue of Prince Mikhailo Obrenovic by the Florentine architect Enrico Pazzi might also be of interest to those who want to explore the city in more detail. Unfortunately most of the buildings in this part of the city were irreparably damaged in the Second World War and, deemed beyond restoration, were eventually razed. Some of the old

bomb depots on the other hand were converted into kebab shops, and the bomb shelters taken over for other purposes. When you to go Belgrade you are not going to believe that this was once a city where black-market kerosene was sold in cans. Its once dark nights are full of life and gay adventure now.

NIGHTS ON THE DANUBE

Once a separate city but joined now to the Serbian capital, Zemun is a popular town on the banks of the Danube. Beyond the fact that it's the talk of all Europe, hilltop Zemun is a perfect choice for those who have come to tour Belgrade. Outside yet near the city, it boasts Baroque architecture, narrow streets and 18th century houses. And of course the 'splavovi' or floating nightclubs that host around 280,000 tourists a year. Some of them also serve dinner, but most people go just for the entertainment while floating on the river. The splavs could be said to be Belgrade's answer to Paris's Bateaux-Mouches. I would recommend that you board one to watch the sunrise or sunset in Belgrade.

TASTES OF BELGRADE

But let's turn now to my favorite part, the food. Like Balkan cuisine, Serbian fare exhibits traits of Ottoman and Germano-Hungarian cooking. The kebabs known as 'Cevapcici' are the most popular. This is a cuisine big on meats and sauces in general. For breakfast you can eat savory 'burek' or 'pogacice' and sample the delicious jams. For lunch I would recommend something light like one of the two soups, supa or corba, and for dinner a traditional 'rostilj', or grilled meat with beer.

In step with the times, Belgrade has shed its weary past and thrown itself night and day into the arms of the new age. By its real name, Belgrade, the White City, it awaits those who prefer to visit cities not overrun with tourists.

Khartoum

Capital of a hot land

Khartoum

By Zeynep Heyzen Ateş

(Skylife-2006)

Situated at the confluence of the Blue Nile and the White Nile, Sudan’s capital Khartoum is an exotic destination, and a unique capital set smack in the middle of widely divergent cultures.

Khartoum is one of Africa’s least ‘in’ cities. Yet, although it has languished in the background due to an unfortunate and long-standing prejudice, not to mention the fact that it is overshadowed touristically by its northern neighbor Egypt, as of 2006 it has proved itself a boom town that needs to be watched closely. Not taking a backseat to Africa’s more popular cities in terms of either its location or its historic texture, Khartoum promises a fascinating destination to travelers eager for something different.

AT THE CONFLUENCE

Situated at the confluence of the Blue Nile, which turns westward after Ethiopia, and the White Nile, which turns northward after Uganda, on lands known as ‘the Mogran’, the city throughout its history has enjoyed the advantages of having been founded in this singular geography. The Nile actually flows to Egypt through Sudan; and although the Egyptians have managed to turn Nile cruises into a touristic activity par excellence, such excursions are still a novelty for Sudan and Khartoum. My comparison at the outset of Khartoum with Egypt and the cities of Egypt has to have struck you; nor is the comparison based solely on coincidence or neighborly proximity. Khartoum was founded in 1821 to create an auxiliary base in Egypt, then under Ottoman rule. Conducive to trade, it developed quickly and, following ten years of clashes between the British and the Egyptians, finally emerged as the free city of a free country in 1956.

INVITATION TO A SUDANESE WEDDING

As with war-torn lands in general, certain truths hold for Khartoum. Most of the hundreds of historical sites have not escaped this century of unrest unscathed. With a few exceptions such as the Great Mosque, an ancient one and an example of Ottoman architecture, urbanization can be said to have obliterated almost all traces of the past. With its three-lane roads, Khartoum to the superficial glance appears little different from modern western cities. I am referring of course to the central districts. If you venture a little further out, into the rural areas, or go down to Al Jirif or Arrakhma, you can see the human chaos caused by flight, and the refugees living in their shacks reminiscent of the South African townships. To put it bluntly, Sudan is a country with a wide gulf between the moneyed classes and the impoverished sector. But what most amazes in this city is the friendliness of the inhabitants. If there happens to be a wedding and you want to get a closeup of what’s going on inside, don’t hesitate to ask. You’ll be invited in immediately! Communication on the other hand may not be so easy. While English may be spoken in the shopping centers and restaurants, you might have to resort to sign language most other places.

WRESTLING OVERSHADOWS SOCCER

I’ve visited many a city and seen many a strange phenomenon, but few of them can compare with Nubian wrestling. On the one hand it resembles wrestling as we know it; on the other it has a different air about it, both in terms of the venue where it is practiced and the people who come to watch. In Khartoum and throughout Sudan in general, it is as important as soccer is in most other countries. You should definitely follow the signs in the streets and stop in at one of the venues where the matches are held. Even if the wrestling itself doesn’t grab you, you’ll find it extremely interesting to observe the people.

NUBIA’S GEMS

Nubia is a key part of Sudan’s history and geography, and the Nile valley and environs and the Nubian Desert are extremely rich in historic monuments –ancient Egyptian, Coptic, even more archaic –whatever you want. What’s more, to see them you don’t even have to brave the desert heat. Most of the artifacts unearthed from the excavations can be seen at the National Museum in Khartoum. Perhaps the most outstanding among them are the wall paintings from Faras Cathedral, one of Nubia’s gems. Unfortunately the human faces have been excised from some of them. And since these archaeological remains were found by a Polish team, a portion of the wall paintings were taken to Warsaw where we know at least that they have survived intact. Said to have been built originally by pharaohs Tuthmose III and Hatshepsut, ancient Egypt’s first woman ruler, the reconstructed ancient temples in the museum garden are astounding. A recent large-scale robbery at the museum has resulted in greater attention to security now. And the exterior of the museum is an order of magnitude more impressive than the interior.

‘BAMIA BAMIA’ AND ‘TABRIHANA’

Whenever I write about a city in Africa, people expect me to discuss their strange food. In Khartoum, in the city at least, the food is not much different from the usual international fare. The restaurants along the Nile serve mostly chicken and fish dishes and the prices are neither expensive nor cheap. Among the Sudanese dishes you should try Machi, a dish with beef and tomatoes, and Bamia Bamia, which is made with lamb. The lamb dishes are very tasty but more expensive than the others. Of the non-alcoholic beverages, the one I can recommend is the frequently served ‘Tabrihana’. If you find there are also restaurants serving Turkish, Indian and Lebanese cuisine in the city.

THE PEARL OF EAST AFRICA

This city needs to be viewed without preconceptions. As you tour the city and talk with the people, you should also remember that Khartoum does not mean Sudan, and you must keep this in mind if you travel to other parts of the country. Khartoum is a city with an air unique unto itself, a city on the brink of modernization, an inter-cultural hotchpotch, an economically growing city caught between east and west, smack dab in the middle of the multifarious cultures of Africa. A city you should stop by if you happen to be passing through east Africa, if nothing else to see the museum and to shed your prejudices.

Lagos

By zeynep Heyzen Ateş

(Skylife -2004)

Nigeria’s leading city, Lagos offers a unique and energized experience with its friendly people, colorful markets, busy street life and striking contrasts.

Lagos today is regarded as Africa’s largest metropolis, which isn’t surprising considering its close to twenty million population, its rapidly developing structure and its streets flowing with life 24/7. Lagos, with its African rhythms rising from every corner, the unusual human landscapes that surround you on all sides, and its definitely not-to-be-missed market places, sits on one of the world’s most mysterious continents. It must be said however that this city differs slightly from the image of Africa most people carry around in their minds. The sheer density of traffic in the street, for example, will shock most newcomers, and seeing traditional market places side by side with giant outdoor shopping strips may strike those who picture an arid and under-developed Africa as strange at first. But it is precisely this cosmopolitan atmosphere in the heart of the African continent that gives the city its own unique aesthetic.

THE PEOPLE MAKE THE CITY

Lagos has a lot in common with other very big and crowded cities: impossible traffic, large poor neighborhoods and areas where nobody should wander alone at night. When discovering Lagos we therefore recommend, for both safety and comfort, that you hire a private chauffeur through one of the hotels. This way you will also gain a reliable companion. What’s more, you can tour the city at your leisure without being bound by a hard fast schedule. But to get a real insight into what is the heart of the city you must stroll through the people-packed narrow lanes and markets of Lagos Island, one of Africa’s most frantic and densely packed pedestrian districts and the city’s oldest quarter, and wander through its markets. At first glance the streets appear to be one massive market. On further inspection, you soon realize that each section is selling one kind of product. The sights here include the Oba’s Palace, the National Museum and a few examples of Brazilian architecture.

Some cities become even more attractive through the people who live there, their outlook and their approach to you. Lagos is one of those cities. From street vendors to bank tellers, just about everyone here is going to be friendly.

Like the rest of Nigeria, Lagos doesn’t have a great deal in the way of architecture or old buildings. Still, the colonial-type buildings left from the period when the British were here stand out both for their architecture and for their role in the nation’s history. One of the most attractive is the National Museum on Awolowo Avenue, near Tafava Balewa Square, which is open every day. The Museum houses numerous exhibits of Nigeria’s ancient civilizations, including some famous bronze and terracotta sculptures. Guides are available for a small fee but everything is labelled reasonably clearly so it’s easy enough to wander around by yourself. One of the most important displays is of the Benin bronze plaques that once adorned the royal palace at Benin City. At the back of the museum are a couple of craft huts selling interesting wood carvings. You can find very beautiful gift items here for your friends with a special interest in African culture. Awolowo Avenue, where the museum is located and where you will also find all the good bookshops, is one of Lagos’s most beautiful areas. This avenue, with its fashionable boutiques and pricey restaurants, also boasts a number of embassies. If you have time, the Musical Society of Nigeria Centre (MUSON), just opposite the museum, in its well-kept gardens laid out in the style unique to West Africa is a must-see.

THE SALT AIR

It wouldn’t be right to speak of Lagos and not mention the sea. Lagos Harbor is the biggest and busiest in Africa, and hundreds of ships and tankers line up out to sea waiting to unload their cargos or be pumped full of oil at the Apapa Docks to the south of Lagos Island. Of course, Lagos Island is not all there is to Lagos. You couldn’t be regarded as having done the city justice, for example, without seeing Ikoyi and Victoria Island. There is no noticeable border between the Lagos Island and Ikoyi except for a tangle of flyovers. Ikoyi lacks the frantic atmosphere and teeming streets of Lagos Island, but it does offer some shops and restaurants. And the city’s most expensive and exclusive shops are also located here in southwest Ikoyi. Falomo Bridge connects Ikoyi with Victorian Island (VI for short), which is the location of many hotels, banks, offices, embassies, useful shops, and the best of Lagos’s restaurants. Unlike Lagos Island or Awolowo Road, there’s little sense in walking around here as everything is spread out. Bar Beach is a very popular strand that runs along the south of Victoria Island parallel to Ahmadu Bello Way. Swimming is not recommended here, but you can walk along the shore and enjoy the view. The best public beach near the city is Tarkwa Bay, a sheltered coastline where you can swim safely just six kilometers from the city center.

COLORFUL SHOPPING!

Lagos’s markets are all more colorful than the last. Strolling through Lekki Market, about nine kilometers from Victoria Island, is a favorite pastime in the city on afternoons and weekends. At the same time, you can buy beads, masks, small paintings and various items made of wood as well as fruit, vegetables and fresh fish at Ilasan Market, or Ola Fegushi. If you bargain hard, this can be a cheaper place than other markets or shops in Lagos to buy such items. It’s actually best to go on a weekday, as prices are higher at the weekends when the tourists come. On the way back from the Market, shop at the recently completed Palms Shopping Mall and Entertainment Center, the start of a new era with its modern, 21st century building.

A final warning before we conclude. Credit cards are accepted in very few places in Lagos, but you can easily change euros or dollars into ‘naira’, the Nigerian currency, at one of the many exchange dealers. In short, Lagos is one of the rare African cities that offers visitors both a modern holiday and an experience unique to West Africa, an alternative for those who want to make the acquaintance of a culture that is different from that of the continent’s other regions and from the classical notion of Africa. Lagos is, most certainly, the business gateway to Nigeria and West Africa, a region rich in natural and cultural resources.

Sarajev

By Zeynep Heyzen

(for Skylife - 2005)

Sarajevo, the capital of Bosnia-Herzegovina, is a multicultural European city where Bosnians, Serbs and Croatians co-exist.

Nestled among the mountains, verdant Sarajevo is a city that with its rainbow of flowers adorns not only itself but the world as well. Even surrounded by snow one cannot help yielding to the spell of the trees. The color white becomes this city, as does green in its various shades-although the bullet holes one discovers on careful examination of the building walls lend Sarajevo a strange kind of melancholy...
Sarajevo is a Muslim city of Eastern Europe which in the 15th century became a city as we understand the term today, and whose growth and development came in the 17th century. If you strain your historical memory you may recall that for a considerable length of time this little city was under Ottoman rule, that for a brief period it was controlled by the Austro-Hungarian Empire, and that it was the place where World War I began.

Thus in Sarajevo one encounters not only Ottoman architecture but also, frequently, architecture of the classical German variety.Even though some of them are under restoration, the Neo-Renaissance and Neo-Baroque buildings are sure to charm you.

NEITHER WESTERN
NOR EASTERN
The rail system is highly developed in Sarajevo, and the city is full of streetcar stops. I suggest that you board a streetcar at random and, without looking for any particular spot in the city, that you take whatever 'tour' falls your way. Get off wherever the fancy strikes you and pick a café, again at random, where you can try the famous Bosnian coffee. On inspecting the buildings in Sarajevo, one is immediately struck by their hybrid aspect. They are neither Western nor Eastern. Mosques, churches and synagogues (few though the last-named may be in number) are all found together, showing how much at peace Sarajevo is with itself.

In one of his books, the Czech architect Jan Kotera says that this city, in which examples of modern architect are also found, would benefit greatly by restoration and city planning on the Prague model. And he may be right, considering that both cities are small but cosmopolitan. However, the fact that Sarajevo is at the same time an industrial city means its urban fabric would resist such renewal. For Sarajevo has long since created its own texture...

RICH IN HISTORY
According to Evliya Çelebi 'Bosna Sarayi' (as he calls Sarajevo) is the most flourishing city in the Balkans next to Belgrade. With its Bogummil remains (the Bogummils are considered the ancestors of the Bosnians), its Stecaks (medieval gravestones), its Roman bridges and the Roman Citadel later restored by the Ottomans, this is a city that takes one far back in history. At the same time, with its Orthodox Church, Catholic Church, old synagogue and Gazi Hüsrev Bey (Begova) Mosque it is a genuine nexus of tolerance.

In the country as a whole there are more than one hundred mosques, all of them erected since the time of the Ottomans. 4.5 million people live in Bosnia-Herzegovina, whose capital is home to 380,000, a great majority of them Bosnians. The rest of the population consists of Croats and Serbs.

A CULTURAL CITY
"I can no longer look at any map. The names of the cities have a burnt smell." So says Canetti in his book 'Die Provinz des Menschen,' and the words seem to have been written with Sarajevo in mind. What a shame that the city has been virtually destined to live out inhumane dramas. These are people who adorn their front yards and balconies with flowers, who set swans gliding across their lakes; yet think of the tragedies they have suffered. Because of this there
is an ineradicable melancholy under all the gaiety. Despite all the calamities, however, Sarajevo today is, through and through, a home to culture. Graced by such figures as the Nobel Prize-winning author Ivo Andric,

he renowned musician Goran Bregovic and the famed director Emir Kusturica, Sarajevo, which also plays host to the Poetry Days where poets from all over the world come together, is one of the shining cities of this planet. Archeologically speaking, too, Sarajevo has much to offer. Artifacts unearthed in the city and its environs are on display in the Sarajevo National Museum, where one may see a wealth of beautiful objects dating from prehistoric times and the Middle Ages. If you feel that having come here you'd like to walk around and spend some time outdoors, my advice is that you start with the Old Town and the Bascarsija-the Main Bazaar. Reminiscent in its layout of bazaars in the East, the Bascarsija has shops with a multitude of goods for sale and will provide you with some pleasant moments as well as making sure you don't go back to your loved ones empty-handed... Another building which I feel you absolutely must see is the Fine Arts Academy. Originally built in the 19th century as a church, the structure is today part of the university.It may be damaged, but you haven't really seen the city until you have something to drink at the little café inside.

'A GIFT OF THE TURKS': MOSTAR

I hadn't had such tasty fruits and vegetables for a long time, and then I learned that much of the farming in Bosnia-Herzegovina is organic, so you should definitely try the vegetable dishes. It takes a while to get used to the oil Bosnians use in cooking, but the grilled and fried foods are scrumptious, and dishes like Cevapcici and Burek are ideal for lunch. Pushed to name a favorite food I wouldn't hesitate to mention the köfte or meat balls. They are served differently than in other countries, wrapped in pide (flat bread) with onions. But they are sooo good, especially when grilled... In an article like this we can't possibly overlook Mostar, a city just as famous as Sarajevo. Situated on the Neretva river, Mostar can be visited on a day-trip basis by taking the morning train from the Central Station, and derives its name from the word 'most,' meaning bridge. Indeed, up until 1993 the city was identified with the bridge built by the architect Hayreddin, a student of Sinan's.

Smashed by Croatian artillery fire during the War of Bosnia, the bridge was rebuilt, faithful to the original, in 28 months by the Turkish company ERBU with the support of a Turkey-led international consortium, and now carries traffic as before. Today the Mostar Bridge is pointed out as a symbol of peace, and among the populace is known as the 'Turks' gift to Bosnia.' Once again, in all its old glory, the city hosts orchestras, accompanies concerts, and conceals lovers. If you plan to visit Sarajevo for a week or longer, Mostar is a serious alternative... Sarajevo is no longer associated with wars but with culture, art and tolerance. You can be sure it will prove this to you when you go there...

Madrid

Bir gün Madrid’e gitme ihtimaliniz varsa bu yazıyı kesip sağlam bir yere kaldırın. Hakkı verilerek yazılmış bir yazıdır, bahsi geçen yöntemler denenmiş, bahsi geçen restoranlarda yenilmiş ve bahsi geçen şirketler kullanılmıştır. Yani yazan öneriler bütün detaylarıyla doğru ve Mayıs 2009’a aittir.

Madrid kültürü ve sanatla, yemekle, gece hayatıyla, boğa güreşi ve hatta futbolla ilgilenen kişilerin kaçırmamaları gereken bir şehir. (Veya rahat bir nefes almak isteyenlerin.) Sanat tarihinin en önemli yapıtlarından bazılarını içeren müzeleri, tarihi dokusu, boğa güreşleri, yemekleri, gece hayatı, yazın aşırıya kaçan güneşi ve elbette insanlarıyla “yabancılara karşı” daha ılımlı bir tavırla karşılaşacağınız bu şehir özellikle San İsidro festivalinin yapıldığı mayıs ayında çarpıcı bir gezi seçeneği olarak insanın karşısına çıkıyor. Üstelik diğer Avrupa ülkelerine kıyasla ucuz –ki uzun süreli seyahatleri tercih edenler için bu çok önemli bir seçenek.

Ulaşım

Şehrin her tarafını kaplayan metro ağıyla Madrid’de ulaşım çok kolay. Abono adı verilen biletler sayesinde dilediğiniz gün sayısına göre her tür toplu taşıma aracından yararlanabiliyorsunuz. Üstelik yollar geniş ve otobüs hatları da oldukça anlaşılır olduğundan illa metroya mahkûm olmuyorsunuz. Duraklarda otobüslerin gittikleri yönü ve geçecekleri durakları gösteren panolar var. Hangi numaraların nerelerden geçtiklerini rahatlıkla görebiliyor ve aynı biletle otobüse binebiliyorsunuz. Şoförün hemen arkasında duran makineden bileti geçirmeniz gerekiyor, zaten şoförler ne yapacağınızdan emin olamadığınızı gördüklerinde size makineyi işaret edip nasıl kullanacağınızı gösteriyorlar. İspanyolların güzel tarafı bu, ukalalık yok, kabalık yok, İngilizce bilmeseler bile açıklamak sorununuzu çözmek için ellerinden geleni yapıyor, çoğu zaman da başarıyorlar. Ne de olsa Madrid turistik bir şehir ve toplu taşıma araçları ya da restoranlarda çalışanlar benzer soru(n)larla karşılaşmaya alışkınlar. Ayrıca birinci gün yürüyerek biraz dolaşırsanız yönleri kafanızda kestirmeniz kolaylaşır ve ne tarafta olduğunuzu bildiğiniz sürece ciddi bir sorun yaşamazsınız.

Recoletos’dan Prado’ya Madrid

Madrid sanat eserleri bakımından dünyanın en zengin şehirlerinden biri. 3 büyük müzesi ve bu 3 müzedeki koleksiyonlarla şehrin sanat tarihinin başkentlerinden olduğu bile söylenebilir. Madrid’in, Paseo de Recoletos’dan, yani Kolomb meydanından Paseo del Prado’nun sonundaki Museo nacional centro de Arte –Reina Sofia’ya uzanan kısmında yer alan bu müzelere hem ulaşım hem de giriş çok kolay.

Sanat üçgeni denilen bu bölgedeki 3 müzeden her hangi birinin girişinden dilediğiniz gün dilediğiniz müzeye girebilmenizi sağlayan 3’lü abonman alabiliyorsunuz. (Her bilet tek bir girişe izin verse de hepsini aynı gün kullanmanız gerekmiyor.) Müzelerin girişinde çanta kontrolü var. Sırt çantanız varsa emanete bırakmanız gerekiyor, el çantaları için sorun çıkarmıyorlar. Çanta bırakmak güvenlik açısından mesele değil ama çantayı bıraktığınız kapıdan çıkmanızı zorunlu kılıyor. Yani yüksüz gezmekle, çıkarken müzeyi baştanbaşa yeniden geçmek arasındaki tercihi yapmak size kalmış.

Gerçeküstücülerin metinlerinin de yer aldığı Prado edebiyat tarihiyle ilgilenenlerin kaçırmamaları gereken bir müze, hele de Fransızca ya da İngilizce biliyorsanız. Apollinaire’den Eluard’a pek çok yazarın ve şairin kitaplarının ilk baskılarını camekânlar içinde görebiliyor, makaleleri okuyabiliyorsunuz. (Tzara’nın “her sabah ayakkabılarımın içini dolduruyorum” cümlesi –medeniyeti giymek başlıklı bir çalışmanın yanına koymuşlar- benim çok hoşuma gitti örneğin…)

Bu müzelerden belli başlı resimler:

Prado - Picasso’nun daha sonra karısı Jacqueline’in resmini yaparken-ve onu tüm güzelliğinden ve saygınlığından arındırırken- örnek aldığı Goya’nın meşhur Giyinik ve Çıplak Maya’ları; Hieronimus Bosch’un Dünyevi Zevkler Bahçesi ve Yedi Büyük Günah’ı; Velazquez’in kendini de dahil ederek resimdeki gerçekle gerçek hayatı bir ayna aracılığıyla bulmacaya dönüştürdüğü “Las Meninas”’ı (aynaya dikkat).

Thyssen- Blue Rider akımının resimleri; Mondrian; Juan Gris. Bahçesinde harika (ve kahvesi güzel) bir kafe var.

Reina Sofia- başta Guernica olmak üzere Picasso’lar; gerçeküstücüler; Dali; Juan Gris. Üst katta da çağdaş sanatçıların geçici sergileri yer alıyor. Yalnız bu müzenin de Louvre gibi bazı bölümleri bazı dönemlerde/günlerde kapalı oluyor. Gezeceğiniz gün Guernica’nın yer aldığı odanın kapalı olup olmadığını önceden sorun. Madrid’de içtiğim en iyi soğuk kahveyi bu müzenin girişinin tam karşısındaki Pinocchio isimli kafe-restoranda içtim. Çok geniş bir kahve yelpazeleri var, kesinlikle tavsiye ederim.

Toledo

Toledo Madrid’in güneyinde yer alıyor. Çoğu turist günü birlik gitmeyi tercih etse de bence 1 günden fazlasını hak eden ama fazla turistik olduğu için yer yer pahalı olabilen bir şehir. Sakin, hoş, “taşra kasabası” havasında bir yer. Toledo’ya ulaşabilmek için yukarıda bahsettiğim abono’nun “T” modeline ihtiyacınız var çünkü Toledo Büyük Madrid’in parçası kabul ediliyor. Aynı gün gidip dönecekseniz biletler günlük olduğu için tek bir bilet almanız yeterli. Otobüs garından bilet alacağınıza şehirdeki her hangi bir metro gişesinden bilet alırsanız %200 kar etmiş oluyorsunuz. Toledo otobüsleri Plaza Eliptica metro istasyonu/garından kalkıyor. Eğer “T” bölgesi biletiniz varsa doğrudan otobüse gidebiliyorsunuz. 2 ayrı otobüs var; biri dolaşarak diğeri doğrudan gidiyor. Doğrudan giden zaten “directo” diye belirtilmiş. Otobüsler yarım saate bir kalkıyor ama erken gidip kuyruğa girmenizi öneririm çünkü duruma göre beş on dakika kala giderseniz yer bulamayabiliyorsunuz. Hele de 2 kişiyseniz ve yan yana oturmak istiyorsanız, mutlaka gidip önceden sıraya girin, yoksa işiniz zor.

Yaklaşık 1 saat süren yolun Madrid’in çıkışındaki kısmının bir cazibesi yok. Ama şehrin ne kadar geniş bir alana yayıldığını görmek açısından ilginç gelebilir. Ben bir ara kendimi Konya Ovası’nda gider gibi hissettim diyebilirim. Ama küçük ve güneşli ve sempatik Toledo’ya vardığınızda tüm bu zahmete değeceğini söyleyebilirim.

El Greco’nun şehri, İspanya’da Emevi etkisinin en rahat görülebileceği şehirlerden. (Zaten şehrin adlarından biri de Ciudad de las tres culturas -3 Kültürün Şehri) UNESCO’nun listesindeki şehirlerden biri olan Toledo’nun tarihi bölümü surlarla çevrili. Puerta del Cambron gibi müslümanlardan kalma yapıların yanı sıra 2 Bisagra kapısı gibi hıristiyan dönemden kalma yapılar görülebiliyor. Şehir yokuşlarla dolu olduğundan merkezde bir otel seçmeniz daha rahat gezebilmeniz açısından önemli olacaktır. Alcazar, Katedral, Safardi Sinagogları –müzik dinlemek de mümkün- Tagus nehrindeki Roma kalıntıları, meydandan binebileceğiniz Zocodover (bir tür açık otobüs) ile hem hikayelerini dinleyip hem yorulmadan görebileceğiniz yerler. İlk önce bu araçla bir şehir turu atıp neyin nerede olduğunu zihninize yerleştirirseniz sonradan yapıların yerlerini bulmanız daha kolay olur. Elbette buraya kadar resimlerden bahsetmişken Toledo’da, San Tomé kilisesinde yer alan El reco baş yapıtını atlamak olmaz: Kont Orgaz’ın Cenazesi. Resim 14. Yüzyıldan bir efsaneyi konu oluyor. Rivayete göre onurlu bir şövalye olan Orgaz öldüğünde (Kont ünvanı sonradan verilmiş) Aziz Augustine ve Aziz Stephen gökten inip herkesin gözü önünde onu kendi elleriyle cennete götürmüşler. El Greco’nun iki parçadan oluşan resmi de işte o anı konu alıyor.

Şehirle ilgili edebi bir dipnot: Don Kişot’un maceralarında izlediği yollardan ikisi Toledo’dan başlıyor.

Boğa Güreşi

Boğa güreşleriyle taçlandırılan San İsidro festivali için –mayıs- yine Madrid’e dönüyoruz. Madrid’de boğa güreşi turistik bir aktivite değil. Turistlerin de ilgi gösterdiği turistik olmayan bir aktivite. Zaten arenayı dolduran insanları gördüğünüzde ne kast ettiğimi anlıyorsunuz. Ellerinde sandviçleri, favori matadorlarının –torero- adlarının yazılı olduğu pankartlar ve attıkları çığlıklar –veya hakaretlerle- insanlar bu sporu bizim futbolu aldığımız kadar ciddiye alıyorlar. Arena “ventas” istasyonunda yer alıyor. Önünde dizili ufak kabinlerde de bilet satılsa da tavsiyem arena gişesinden bilet almanız. (Metro istasyonundan çıktığınızda arenaya 5 metre mesafede oluyorsunuz, arena duvarını oluşturan çemberi takip ederek ilerlediğinizde gişeleri görmemeniz mümkün değil. Yerler stadyum mantığıyla düzenlenmiş, Güneşli (sol), gölgeli (sombra) –kraliyet locasının olduğu taraf-, güneşli ve gölgeli (sol y sombra) –iki yan- olmak üzere 3 bölüm var. Eğer en ucuz olan en üst kısımdan bilet alırsanız güneşli ya da gölgeli’de oturmanız fark etmiyor çünkü bu son bölümlerin üstleri kapalı. Yani 5 euro gibi bir rakama gayet rahat gösteriyi izleyebiliyorsunuz. Arenada şurada oturan kaba ve küfürbaz halk şuradakiler daha sakin şehirliler diye bir ayrım yok. Matador onları kızdırdı mı bütün arena ayağa fırlıyor. (Boğanın acı çekmesi izleyicileri kızdırıyor örneğin, matador tek seferde işi bitirmezse yemediği hakaret kalmıyor.)

Yine arenanın neresinde olursanız olun oturma yerlerinin şöyle bir sorunu var –arkanızdaki kişinin ayağını koyduğu yerle sizin oturduğunuz yer aynı. Yani birilerinin ayaklarının dibine, çok da geniş olmayan bir alana oturuyorsunuz. Ne yazık ki sizin ayağınız da öndeki kişiye yaslandığından rahatsız olabiliyor. Bu sorunu çözmenin en güzel yolu bilet alamaya erken gitmek ve 1-2 euro fazla verip en ön sıradan bilet almak. Böylece direk sorunundan da kurtulmuş olursunuz. Evet, ne yazık ki direkler var ama arena büyük ve bir tarafı zor görseniz diğer tarafta geçen kısmı rahatlıkla görebiliyorsunuz. Oturma yerleri dar olmasına karşın yüksek olduklarından önünüzde oturan kişi çok uzun boylu olsa bile görme sorunu çekmiyorsunuz.

Oyunun kurallarını çözdüm diyebilmeyi isterdim ama benim gözüme tamamen aynı şeyleri yapmış gibi görünen matadordan de biri yuhalanıp diğer alkışlandığı için boğa güreşinde benim tahmin ettiğimden fazla detay olduğunu kavramanın ötesine geçemedim. Ama gelecek gidişimde yiyecek ve içecek götüreceğim, içeri sokmazlar diye düşünüp bu sefer yanıma almamıştım, çok yanılmışım. (Dipnot –içki götüremiyorsunuz, içkiyi içeriden almanız gerekiyor. Ortada dolaşan biracılar var.)

Kraliyet Sarayı, Katedral ve San Francisco Bazilikası

Bailen yolu Madrid’in merkezinin batısında dümdüz uzanan bir yol. San Francisco Bazilikası’nın hikayesi 1217’ye, San Francisco’nun Madrid’e yaptığı yolculuğa kadar uzanıyor. Bu noktada peek çok kilise yapılıp yıkılmış, bugün görülense 18. Yüzyıldan kalma. Neoklasik mimarisiyle ve dev kubbesiyle görülmeye değer.

Bailen yolunu kuzeye doğru takip ettiğinizdeyse Nuestra Señora de la Almudena ya da Santa María la Real de la Almudena Katedraline ulaşıyorsunuz. Atlamak mümkün değil çünkü Saray’la yan yana. Girişinde 1 euro bağış alınan bu katedralin kubbesinin enfes bir manzarası var. Kubbeye giriş için ayrıca ücret isteniyor ama kubbeye girdiğinizde katedrale doğrudan, ayrıca bir ücret odemeden girebiliyorsunuz; yani önce kubbeden başlamak daha akıllıca. Manzara enfes ama Madrid’de inşaat çalışmaları devam ettiğinden iş makinelerinin hoş olmayan görüntülerine de katlanmak zorundasınız.

Kraliyet Sarayı ise İspanya Kralı’nın resmi meskeni ama kral ve ailesi daha küçük bir saray olan zarzuela’da yaşıyorlar. Çok büyük bir saray ve girişte yarım saat kuyrukta beklemek gerekebiliyor. Ama görülmeye değer. Buradaki ilk saray 18. Yüzyılda yanmış ve yenisi 1738-1755 arasında yapılmış. Beni en çok etkileyen müzik odası oldu –müzelerdeki resimlerden sonra saraydakiler ayrıca çarpıcı gelmedi sanırım. Sarayın bahçesinin tam karşısında kahvesi çok kötü manzarası çok güzel kafeler var. Ama benim tavsiyem yorulmuş olsanız bile Saray’dan sonra katedral tarafına ilerleyip katedralin tam karşısındaki sokaktan (Calle Mayor) Plaza Mayor’a ilerlemeniz. 8-10 dakikalık bir yürüyüş mesafesinde. Mimar Villanueva’nın eserlerinden olan bu kapalı meydandaki restoran ve kafeler turistik olmalarına karşın en azından iyi yiyecek ve içecekler sunuyorlar.

Özetle

Madrid’e giderken hep birkaç günün yeteceği söylenir ama şehre hakkını vermek istiyorsanız 3-4 İspanya şehrini birden 1 haftaya sığdırıp koştura koştura gezeceğinize Madrid’e doğru düzgün zaman ayırıp doya doya gezin derim. Çünkü küçük restoranlardan, ara sokaklara, bu şehrin keşfedilecek çok sırrı var…

Dip notlar:

1. Havaalanından şehre ulaşmak çok kolay çünkü havaalanında metro istasyonu var. “M” işaretini takip ederek yolunuzu rahatça bulabilirsiniz. Aynı metro istasyonundan günlük, 3 günlük ya da 5 günlük abono –abonman alabilirsiniz. O biletle bütün toplu taşıma araçlarını kullanmanız mümkün. T denilen ikinci bir bölge Toledo’yu da kapsayan büyük Madrid demek. Benim tavsiyem normal abonman alıp Toledo’ya gidileceği gün T biletine geçmeniz. Aradaki fiyat farkı çok gereksiz. Zaten çoğu yer birbirine yürüme mesafesinde.
2. %10 bahşiş. Bazı yerlerde bahşişi ve yemek öncesi getirdikleri zeytinyağı ve ekmeği otomatik olarak hesaba eklerler.
3. Otobüs kolay bir ulaşım aracı. Duraklarda otobüsün gideceği yön ve geçeceği duraklar yazıyor. Metro yerine rahatlıkla –haritaya alıştıktan sonra- otobüsleri kullanabilirsiniz.
4. Madrid kart. Eğer her müzeye tek bir gün ayıracaksanız müze girişleri için Prado ya da Reina’dan 3’lü abonman almak daha mantıklı. (15 Euro) Ancak benim gibi sürekli girip çıkacaksanız Madrid kart (50 euro) sınırsız giriş hakkı tanıdığı için daha işlevsel oluyor.
5. 3 numaralı otobüs neredeyse belli başlı bütün tarihi yerleri dolaşıyor. Yürümekten yorulursanız şehri dolaşan turist otobüslerine para vereceğinize günlük biletle inip binip gezebilirsiniz.

Z. Heyzen

Hong Kong - Reklam Panosunu Andıran Şehir

Hong Kong daha ilk andan itibaren her yanı kaplayan reklam panolarıyla insanı sarsan bir şehir. Ama gece olduğunda bu panolar bambaşka bir canlılık kazanıyor. Gökdelenlerin tepelerinden en lüks otellerin duvarlarına kadar her yanı süsleyen bu panoların şehrin ruhunun bir parçası olduğunu çabucak kavrıyorsunuz. Hong Kong dev bir mağaza sanki ve bu mağaza insanı içine çekmekte hiç tereddüt etmiyor.

Tsim Sha Tsui

Buraya gelmeden önce insanların Hong Kong'un pahalı olduğundan bahsettiklerini duyardım. Bu doğru bir gözlem değil. Hong Kong çok ucuza da yaşayabileceğiniz bir yer. Sokak yiyeceklerini deneyerek ve alışveriş yapmaktan kaçınarak -işin zor kısmı bu- günde 20 dolara gününüzü gün edebilirsiniz. Konaklamaya gelince: Otellerin fiyatları yüksek olabilse de şehri kaplayan “guest houselar” bütçesine uygun konaklama arayanlar için biçilmiş kaftan. Hong Kong'un turist cennetine dönüşmesiyle beraber pek çok ev sahibi, evlerini odalara bölerek 2 kişilik, 3 kişilik ya da pansiyon tarzı işletmeler açmış. Bunlardan bazıları da sonunda gezi dergilerine girecek kadar meşhur olmuşlar. En önemli özellikleriyse fiyatlarının yanı sıra konumları. Örneğin içlerinde onlarca pansiyonun yer aldığı Chungking Mansion ve Mirador, Sheraton'un hemen yanında, şehrin turistik ve alışveriş merkezi olan Kowloon adasındaki Tsum Sha Tsui 'deki Nathan caddesinin ya da altın caddenin üzerindeler. Nathan caddesi bu adanın sahilinden -adalar arası yolculukta kullanılan Star Ferry iskelelerinden- içlerine kadar dümdüz uzanan dükkânlarla kaplı bir cadde. Star Ferry iskeleleriyle biten sahil şeridinin diğer ucundaysa bilet bulabilirse mutlaka birşeyler izlemeniz gereken HK Kültür merkezi, çarşambaları bedava girip bir sürü teknolojik aletle oynayabileceğiniz Uzay Müzesi ve meşhur “yıldızlar caddesi” yer alıyor. (Hollywood'un bir taklidi.) Buradan (20:00-20.15) geceleri Hong Kong adasında yapılan lazer gösterisi izlenilebiliyor.

Nathan'ın diğer ucundaysa meşhur alışveriş alanı Mong Kok var. Mong Kok, Hong Kong'da alışveriş yapmayacak olsanız da görmeniz gereken bir bölge. En meşhur bölümü birbirine paralel 3 sokaktan oluşan kısmı. Bu paralel sokaklardan ilki elektronik, ikincisi “Lady Street” denilen giysi sokağı ve üçüncüsü spor eşyaları satılan sokak. Bu üç sokaktaki herşey pazarlığa tabi ve çok uygun fiyata bulunabilecek inanılmaz eşyalar var. Özellikle elektronik bölümünde. Ancak eğer iyi anlamıyorsanız kazıklanma riskini de göze almanız gerekiyor. İstasyon da Mong Kok adını taşıdığı için bu bölgeye metroyla rahatça gidilebiliyor. Ama Hong Kong'da her yere kolay ve ucuza ulaşılabiliyor. Metro sistemi, İngiltere'de kullanılan Oyster karta benzeyen Octopus kart sistemiyle çalışıyor. Kısa mesafeler 2 YTL civarı, adalar arası ise 8-10 Ytl'yi bulabiliyor. Kartınıza istasyonlardaki makinelerde kredi yükleyebileceğiniz gibi dilerseniz gişelerden de yararlanabiliyorsunuz. Octopus kartın bir diğer güzel özelliği 7Eleven gibi yerlerde bu kartla alışveriş yapabilmeniz. Yani para yerine de kullanabiliyorsunuz.

Hong Kong Adası

Hong Kong adası Kowloon'dan sonra iş merkezlerinden oluşan ve merkeze yakınsanız binaların yükseklikleri nedeniyle gün ışığını görmekte zorlandığınız ada. Binaların aralarına serpiştirilmiş yeşil alanlar olmasa nefes alınamaz bir yer olurdu. Bu bölgede, özellikle sahil yakınlarında sürekli üst geçitler kullanıldığından merdiven inip çıkmaya hazırlıklı olmanız gerekiyor. Ama yine bu bölge değişik yemekler denemek için en iyi yerlerden çünkü özellikle öğle saatlerinde iş merkezlerinde çalışanlar için hazırlanmış özel mönülerle karşılaşabiliyorsunuz.

Hong Kong adasını gezmeye Central bölgesinden başlamak en uygunu. Central -merkez- adından da anlaşılacağı üzere her yere ulaşılabilen nokta. Viktoria tepesine çıkıp etrafı izlemek isterseniz buradan tramvaya binebiliyorsunuz. Ya da enfes yemekler yiyebileceğiniz Soho'ya buradan antikacılar caddesi Hollywood Road'u takip ederek ulaşabiliyorsunuz. Caddenin daha da ilerisinde Hong Kong'un en önemli tapınaklarından Man Mo tapınağı var. Eğer yolda rastlarsanız adamak üzere elma ve portakal almanızı önerebilirim. Yoksullar bu tapınağa uğrayıp ihtiyaçları olduğu kadar yiyeceği sunaklardan alıyorlar. Aynı tapınakta fal da baktırılabiliyor. Elinizde harita olmasına bile gerek yok çünkü her sokak başı tabelalarla dolu. Bu bölgede dolaşırken, gideceğiniz yönü şaşırmamanız koşuluyla “asma köprüleri” kullanmanızı öneririm. Ne mi demek istiyorum: Hong Kong'un bu bölümünde ulaşımı kolaylaştırmak için binaların -alışveriş merkezleri, oteller, yollar vb..- ikinci katlarını birleştiren veya yolların üzerinden geçen yaya geçitleri yapılmış. Ayrıca buradan yürürseniz hem şehri nispeten yukardan görür hem de octopus okuyucusu aletlerde kartınızı okutarak indirim alabilirsiniz.

Central'ın hemen merkezindeyse Adliye binası ve St. John Katedrali yer alıyor. Ben 19. Yüzyıldan kalma ve mimarisinden çok içindeki vitraylar ve sunaklarla dikkat çeken bir mekân olan St. John Katedrali'ne 12 Şubat'ta gittim. İçeride Darwin'in doğum günü şerefine bir panel düzenlenmişti. Televizyonda rastlanan klasik din-bilim tartışmalarından çok farklıydı, öncelikle rahip Darwin'in haklı olduğunu, kilisenin bu yeni bilgiler ışığında şekillenmesi gerektiğini söylüyordu. Benim için ilginç bir tesadüf oldu.

Central'ın batısında kendi iskelesi olduğu için gemiyle de gidebileceğiniz Wan Chai yer alıyor. Sahil kısmında Hong Kong'luların gurur duydukları kongre merkezini, festival zamanına denk düştüyseniz bilet alabileceğiniz Art Center'ı ve deniz üzerine yapılan yarım adada altın laleyi görebilirsiniz.

Central'daki üste geçitleri ve üst geçitteki tabelaları takip ederek “Exchange Square”'e varmak mümkün. Bu meydanın alt katı -binaların da atı- otobüs terminali. Yüzmek isteyenler Repulse Bay'e; balıkçı teknelerini ve bildiğim kadarıyla dünyanın en büyük yüzen balık restoranını görmek isteyenler Aberdeen'e buradan gidebilirler. Ben Aberdeen'i Jackie Chan filmlerindekinin aksine oldukça hüzünlü buldum. Gemilerin boyaları dökülmüş, restoranda canlı diye sattıkları ıstakozlar akvaryuma bakıyorsunuz ölü… Ama Hong Kong denilince görülmesi gereken bir manzara. Önemli bir ara not: otobüsle giderken son durakta inip alt geçitten yolun karşısına geçtikten sonra bedava sampan'lara -teknelere- ulaşmak için SAĞA sapmak gerekiyor. Solda paralı olanlar var ve diğerlerini sorduğunuzda yalan söyleyip “onlar artık kaldırıldı” diyebiliyorlar. Hong Kong'da satıcılara verdikleri hiçbir bilgi -yer, yön vb.- konusunda güvenmemenizi öneririm.

Aberdeen'in yer aldığı körfez Hong Kong'luların gurur duydukları ve Disneyland'e karşı bütün güçleriyle savundukları Ocean Park var. Girişi Disneyland'in yarı fiyatı ve oldukça eğlenceli. İçimden dev bir hayvanat bahçesi diye tarif etmek geliyor ama aslında bundan çok daha fazlası. Zaten öyle bir günde bitirmek mümkün değil. Hayvanları doğal habitatlarına en yakın çerçevede gözlemleyebiliyorsunuz.

Lantau -Buda ve Mickey Mouse

Havaalanının yer aldığı Lantau metroyla giderken 20-30 kontörü (havaalanı 150) gözden çıkarmanız gereken bir yer. Dev Buda heykeli ve heykele çıkan bin basamak -hayır, gerçekten bin tane değiller- Hong Kong'un kesinlikle görülmesi gereken yerleri. Lantau'nun merkezindeki Tung Chung'a ucuza otobüsle (dev afişlerle hangi otobüs olduğu istasyonda belirtiliyor) ya da daha pahalıya cable car denilen teleferikle gitmek mümkün. Hava açıksa manzarayı izlemek için teleferik seçilebilir. Tung Chung'a giden metro hattıyla ilgilisi Disneyland'e de gidebilir. Disneyland Uzay, Tarzan, Uyuyan Güzelin Sarayı gibi bölümleriyle EuroDisney'le aynı sayılır. Çiftler için eğlenceli bir zaman geçirme mekanı olabilir ama yetişkinler için hızlı trenden ve yarış pistinden başka cazip fazla bir şey yok.

Hong Kong sokak tezgahlarından alışveriş yaparken dikkatli olmanız gereken, dükkanlarda gerçekten ucuza elektronik aletler bulabileceğiniz, rengarenk, devasa, ama ulaşım ve resmi-yarı resmi işlemler gibi konularda çok düzenli, panoları takip ettiğiniz sürece kaybolmaktan korkmadan rahatça dolaşabileceğiniz, her sokağı ayrı bir reklam panosuyla süslü enfes bir şehir. (Ben gezerken her yanı dem Armani afişleri süslüyordu.) Havayolu şirketlerinin özellikle ilk baharda kampanyalar düzenledikleri bu şehri gezme şansınız olursa kaçırmayın.

Z. Heyzen

LeClezio – Açlığın Şarkısı

"Neden yazıyoruz?” Jean-Marie Gustave Le Clézio 2008 yılında Nobel ödülünü alırken yaptığı konuşmasına böyle başlamış ve ilk yazmaya başladığı zamandan, hayal meyal hatırladığı II. Dünya Savaşı’ndan bahsetmişti. “Bir anlamı olduğu için yazıyoruz,” demeye getirmişti.

Bu, popüler yazarların, “meşhur” olan yazarların tutması zor bir sözdür. Çoğu yazarın ilk kitaplarının en anlamlıkitapları olduğuna inanırım. Zamanla profesyonelleşirler. Zekaları ve kalemleri parlamaya başlasa da anlam, “öz” kaybolup gider.

Le Clezio son kitabı “Açlığın Şarkısı” ile bunun doğru olmadığını ispatlıyor. Kitabın adını gördüğüm anda, daha sayfalarını karıştırmaya başlamadan aklıma ilk gelen LeClezio’nun Nobel konuşmasından bir pasaj oldu. (Evet, o konuşmayı baştan sona dinledim, baştan sona dinleyebildiğim tek ödül konuşmasıdır ve bence son derece etkileyiciydi. İlk kez “yazarlar neden kendi konuşmalarını yazamıyor dedirtmedi bana.) LeClezio, herşeyin kıtlığının çekildiği dönemde tek bulabildiği bir ucu mavi bir ucu kırmızı marangoz kalemleri olduğu için onlarla yazmaya başladığından bahsediyor, bu yüzden hala samanlı kağıt ve kurşun kalemle daha rahat ettiğini dile getiriyordu. Açlığın Şarkısı’nın özünde de böyle birşey olsa gerek dedim kendi kendime. Çok da yanılmamışım. Ama o konuşma, açlık’ın altının çizildiği bir konuşmaydı zaten. (“Bir taraftan edebiyatın hayatınızdaki en önemli şey olduğunu söylüyorsunuz, diğer taraftan nereye baksanız açlıktan ölen binlerce insan var…”) Bir de Milan Kudera’nın “Var Olmanın Dayanılmaz Hafifliği”’ni hatırlatacağını düşünmüştüm. Tahminlerimin bu kısmı benim için tutmadı. –Elbette herkesin çağırışımları ve çözümlemeleri kendine.

“Açlık nedir bilirim, onu hissettim. Çocuğum, savaş bitmiş, yollarda Amerikan kamyonlarının peşi sıra koşanlarla birlikteyim…” cümleleriyle açılan Açlığın Açlığın Şarkısı daha ilk cümleden beni tavlayıp tahminlerimden ötürü kendimle gurur duymamı sağlıyor. Ama daha o ilk bölümün sonunda, ben de ‘bu kadar basit’ olamaz derken ilk çelmesini takıyor bana: “Burada bahsedeceğim başka türlü bir açlık…”

Mauritius’lu bir ailenin üzerinden sosyal ve ekonomik çöküşün izlerini sürerken zaten bolca otobiyografik detayın kullanıldığını anlıyorsunuz. Brun ailesi, tipik bir Fransız ailesi değil. O dönemi anlatan kitaplar da genelde burada anlatılandan farklı manzaralar sunuyorlar. Karanlık manzaralar. Oysa Clezio’nun çizdiği resimlerden insanı saran bir enerji yükseliyor. Bu ailenin hikayesiyle geçmişi öğrenmiyoruz, bu ailenin geçmişini öğreniyoruz.

Kahramanımız Ethel’le tanışıyoruz önce. Ethel sürgündeki Justine ve Alexandre’ın kızı. Çocukluk döneminde en zevk aldığı şey egzatrik dayısı Soliman’la şehirde dolaşmak. Sonraları Rus devriminin dolaylı kurbanlarından olan arkadaşı Xenia’da bulduğu da belki dayısını hatırlatan bu tür bir tanıdıklık hissi. (Xenia’nın babası devrimden bir yıl sonra hapiste ölmüş, annesi de devrimdden kaçarken onu doğurmuş.) Belki de “göç etmiş olmanın”, ait olduğu yeri tanımlamaya çalışmanın tanışıklığı.

Yine de kitabbın giriş bölümlerinin ve kızın çocukluğunun anlatımının kitabın geri kalanından açık farkla önde olduğunu belirtmeliyim. (LeClezio’nun anlatımı düz bir çizgi halinde ilerlemiyor, daha çok geçmişi hatırlayan bir insanınki gibi, parçalaar halinde.) Başlangıçta, insanın kalbini ısıtan hayatı boyunca katı biri olan dayısının (Samuel Soliman) kalbinin Ethel’le birlikte yumuşaması, annesinin sevgisi ve sömürgelerden kopup gelmiş hayatların ekonomik açmazdaki Fransa’da var olma çabaları. Mösyö Soliman, Ethel on üçüne girerken ölüyor. (leClezio macera romanı yazarı değil, kelimeleri için okunması gereken yazar. Bu yüzden kendimi katili ağzından kaçıran eleştirmen gibi hissetmeden yazıyorum.) O bölümde, yazarın yaşlı adama ithaf ettiği kelimeler inanılmaz. Yalın ve sahnenin doğasını tam 12’den vuruyor. (Yeterince ölüm sahnesine şahit oldum, bir kere olsun böyle anlamlı cümlelere şahit olmadım. İşte edebiyatın güzelliği, ölümü bile çekici kılabiliyor…) Ethel’in hayatından sahnelerle bize yabancı bir hayatı takip etmeyi sürdürüyoruz. Ama LeClezio çocukluk anılarını elden bırakmamak istercesine –veya güçlerinin son derece farkında olduğundan- onları aralara serpiştiriyor. Ethel’in ilk aşkını anlattığı bölüm de bunlardan biri. (On iki yaşındayken on beşinde bir çocuğa aşık olmuş.) Aşk böyle anlatılmalı dedirten cümleler var. (Bahsettiğim cümlelerle son zamanlarda bizim roman/makale/şiir’lerimizi işgal eden amerikan filmlerinden fırlama beylik cümleleri kıyaslamanızı öneririm boş bir vaktiniz olduğunda.) Ethel’in aşkı, arayışı “benim istediğim beni benim onu sevdiğimden daha fazla sevecek bir erkek bulmak diyen” ve sonunda sözleşme yapar gibi zengin bir burjuvanın oğluyla evlenen (“..yurdundan göçüp sefalete düşen asil bir Rus kadınının kızının Rouen burjuvazisinin geleceği olan suskun ve güvensiz bir genç adama kendini vermesine dayanan bir nevi üstü kapalı sözleşme..”) Xenia’nınkinden farklı. Sonu da farklı oluyor.

Le Clezio ne yazık ki yer yer otobiyografik öğeler içeren kitapların düştüğü tuzağa düşüyor. Anlatılanla arasındaki mesafeyi korumak ve izleyici konumunu olabildiğince korumak adına –kahramanın Ethel olması, anlatımda 3. tekil şahsın kullanılması da bu yönde atılmış bir adım değil midir?- okuyucunun da yer yer metine girmesini zorlaştıran anlatımlara baş vuruyor. Özellikle başkalarının Ethel’e anlattıkları Afrika anılarının bize anlatıldığı yerlerde ben bunu hissettim. Bunlar büyük kopmalar değil, ama rüyadan uyanmış gibi hissediyor insan.

Ama LeClezio, tüm bunları –metne kapıldığınız ve metinden koptuğunuz yerleri- iyi belirlenmiş bir dengeye oturtmayı başardığından bir süre sonra yazarın bunu bilerek yaptığını düşünmeye başlıyorsunuz. Belki de baobab ağaçlarına o kadar yaklaşmanızı istemiyor. İnsan çok yakından baktığı şeyi göremez.

Elbette bir de savaş var. “Kaynaşmalardan, ağızdan ağıza dolaşan söylentilerden ve arkasından başkente rastgele atılan birkaç bombadan ve pasif direniş sirenlerinden, ailecek sığınaklara doluşulmasından, kömür topaklarına bulanmış is içindeki çocukların yüzeye çıkmasından, metro koridorlarında koşuşturmalardan; en çok da ağızların çıkardığı gürültüden, o yorumlardan, yalan yanlış ahkâm kesmelerden, felaket tellallığından, basının yaygarasından sonra” Haziran ayında Paris’in sessizliği. Birer birer yahudi karşıtı yasaların çıkması ve 1942. LeClezio’nun kalemi savaşı anlatırken çok güçlü ve ancak yaşamışların sahip olabileceği bir deneyimle nereden vuracağını gayet iyi biliyor.

Açlığın Şarkısı boş vakitlerinizde okuyacağınız türde bir kitap değil, okunması için zaman ayrılması, hakkının verilmesi gereken bir kitap. Akıcı bir dili olduğundan kimsenin kitaba bu kadarcık olsun saygı gösterdiği sürece sorun çekeceğini sanmıyorum. Tartışmasız bu yıl okuduğum en vurucu kitaplardan biri, daha dikkatli olunabilirmiş dediğim bir iki yer olsa da bu yıl okuduğum en iyi çeviri.

Z. Heyzen

Viyana

Kralların Şehri

Bazı şehirler olduğu gibi hatırlanmak içindir. İçinde olsanız bile onlara etki edemez, yapıları gereği dışardan bakan bir göz olmanın ötesine geçemezsiniz. Elinizden gelen tek şey hayran hayran bakmak ve bir şehrin nasıl olup da bu kadar baskın bir karaktere sahip olabildiğini kavramaya çalışmak olur. Bu tür şehirler değişime ayak sürür, yeni yapılandırmalara doğaları gereği karşı koyarlar. Kimin kalıplaşmış olmak dediği bu durum bazı şehirlerde “tamamlanmış olmak” olarak nitelenebilecek kadar güçlüdür. Viyana bu şehirlerden biri, tamamlanmış olmak adına dikilmiş, insanlar tarafından şekillendirilmektense insanları şekillendirmiş bir şehir.

Ne mi demek istiyorum? Bunca klasik müzisyenin Viyana’yla bütünleştirilmesi kaza değil, şehrin lütfudur.

Elbette bu her zaman böyle değildi. Avusturya’nın başkenti Viyana, M.Ö. 500’lerde Keltler tarafında inşa edildiğinde ya da Roma İmparatorluğunun himayesine geçtiği M.Ö. 15. yüzyılda eminim ki kimse bu şehrin bugün sahip olduğu dokuya kavuşacağını hayal etmemişti. O zamanlar Barbar germenlere karşı kutsal imparatorluğu korumak üzere sınır kapısı olarak yapılandırılan şehrin gün gelip odak olacağı şehri de şehirlileri de barbar bulan Romalıların akıllarının ucundan dahi geçmemişti.

Zaten uzun süren bir hamilelik dönemi olan ortaçağ gelene kadar Viyana “önemsizliğini” korudu. Bu noktada ufak bir tarih dersine girmekte fayda var. Özellikle Avrupa’daki bazı şehirler, zengin ailelerin el atmasıyla bugünkü konum ve şekillenmelerine kavuşurlar. Milano ve Floransa gibi Viyana da bunun örneklerindendir. Hangi aileden bahsedeceğimi sanatla en ufak bir ilginiz varsa hemen tahmin edeceğinize inanıyorum: Habsburg’lar.

Viyana’nın Viyana oluşunun hikayesi 15. yüzyılda Habsburg hanedanının bu şehri “ev” kabul etmesiyle başlar. Yine aynı ailenin çabaları sayesinde Osmanlı Ordusu Viyana kapılarında durdurulur; yine bu ailenin tutkuları nedeniyle şehir sanat eserleri merkezinden bir sanat eserine dönüşür. Neredeyse 5 yüzyıl boyunca Avrupa’nın güç odağı olan Habsburg ailesi çevresini de bu güce uygun biçimde düzenler. Mimari tasarımlar dönemin en önemli mimarlarına yaptırılır, besteciler şehre davet edilir, sanatçılara önemli ölçüde destek verilerek şehre katkıda bulunmaları, şehrin ve imparatorluğun bir parçası haline gelmeleri sağlanır.

Ama 19. yüzyılla beraber gelen karmaşa, her yeri olduğu gibi Viyana’yı da etkileyecektir. Habsburlar güçten düşerler,1804’te Avusturya İmparatorluğu’nun başkenti olan şehir, 1815’te kongrenin kurulmasıyla Avrupa siyasetinde önemli bir figür haline gelir. 1867’de Avursturya ve Macaristan İmparatorlukları’nın birleşmesiyle de bu birleşmenin “simgesine” dönüşerek o zaman kadar olmadığı kadar önemli bir rol oynamaya başlar. 19. yüzyılın ikinci yarısı en güçlü günlerini yaşayan bu İmparatorluğun Viyana’yı klasik mimarinin başyapıtı haline dönüştürmesiyle noktalanır.

Ne yazık ki savaşlar yüzyılı olan 20. yüzyıl Viyana’yı da sarsar. İmparatorluğun bölünmesi ve I. Dünya Savaşı Avusturya Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla noktalanınca şehrin insan dokusu da inşa dokusu da değişir. –Cumhuriyet insanlar için iyi bir idare şekli olsa da aristokrasinin baş tacı olan şehirler genelde bu süreçlerden bozulmadan çıkamazlar.- Neyse ki Habsburgların attığı sağlam temel ne kadar güçlü olduğunu ortaya koyar ve 1920-1930 arasında “Kızıl Viyana” olarak adlandırılan sosyalist süreç bile şehir dokusunu bozmayı başaramaz. Bu yüzden dünyanın pek çok şehrinde sosyalist dönemlerden kalma birbirinin aynısı kutu biçimli mimari bloklar görmenize karşın Viyana’da benzeri binalar oldukça sınırlı sayıdadırlar.

1934’te sivil savaşın başlaması, Hitler’in Avusturya’yı işgali ve bombardımanlar biel ana dokuyu yok edemezler. II. Dünya Savaşı döneminde artık Almanya toprakları kabul edilen Viyana başkent statüsünü kaybetse de varlığını korur. Ve sizinde bildiğiniz üzere Hitler’in düşüşüyle yeniden eski statüsüne kavuşur.

Sanat tarihi profesörüm bana “Viyana’nın en şanslı yanı en güzel yerinin mezarlıkları olması,” derdi; “kimse mezarlıklara dokunmaz. Ama tarih tüm ihtişamıyla oradadır.” Size müzelerden, Habsburg döneminden kalma binalardan, saray ya da katedrallerden bahsetmeyeceğim. Viyana’da boş boş yürürken bile bunlardan onlarcasını görmek mümkün, tek yapmanız gereken kendi ayaklarınıza ya da yola değil, başınızı kaldırıp çevrenize bakmak. Her şey orada.. Adım başı.. Bütün ihtişamıyla.. Ama Zentralfriedhof’a gitmenizi önereceğim. Avrupa’nın Paris’teki Pere la Chaise’le beraber en önemli mezarlığı olan o enfes mekana.. Girardi, Beethoven, Brahms, Falco, List, Schubert, Schoenberg (benim favorim), Strauss’lar ve Wolf’un birer mimari/sanat baş yapıtı olan mezarlarını gördüğünüzde, şehrin çocuklarını nasıl onurlandırdığına şahit olduğunuzda Viyana’nın onca savaş ve yıkıma rağmen nasıl olup da bu kadar dokunulmamış kaldığını anlayacaksınız.

Bir de bunu kulağınızda Beethoven’ın piyano sonatlarından biriyle yaparsanız, inanıyorum ki hiç unutamayacağınız bir güzellik olacak Viyana..

Z. Heyzen

Avrupa`nın Sınırlarında

Avrupa'nın en ucunda bırakılmış, hatta okyanusun kenarında kendi haline terk edilmiş bir ülke olan Portekiz aslında eski kıtanın köhneliğinin en güzel yanlarıyla modernizmin çekici özelliklerini bir arada yaşatan ender yerleşimlerden biri. Büyük kaşiflerin ulusu olarak anılan Portekizliler hala bir yandan geleneklerini yaşatıyor, bir yandan da hızla gelişen dünyaya ayak uydurmaya çalışıyorlar. Tamam, itiraf ediyorum, bu son bölümde belki henüz yeterince hızlı değiller ama bunu da ülkenin Avrupa Birliği'ne girişiyle sarsılan ekonomisini hala tam olarak toparlayamamış olmasına bağlamak gerekiyor belki.

Portekiz'in başkenti Lizbon ve kuzeydeki rakibi Porto ülkenin en gelişmiş iki şehri. Taş yolları, tramvayları, katedralleri, kuleleri ve meydanlarıyla yarı magribi yarı batılı bir doku sunuyorlar gezginlere. Doğu'nun esintisinin bütün detaylarda hissedildiği bu iki küçük şehir İber yarımadasının gizli cevherini süslüyorlar. Bu satırdaki "küçük" lafının özellikle altını çizmek istiyorum çünkü Lizbon da, Porto da çevrelerindeki en az bir bu şehirler kadar güzel kasabalar sayılmadığında 4-5 günde bitirilecek kadar küçükler.

Roma dönemindeki adıyla Olispo ya da bugünkü adıyla Lizbon yedi tepeli şehirlerden, bu yüzden kalacağınız yer-mahalle, hayatınızı kolaylaştırmak açısından büyük önem taşıyor. elbette mesafelerin kısa taksilerin ucuz olduğu bu ülkede taksiyle de yolculuk yapabilirsiniz ama trenler ve tramvaylar özellikle gezillecek bölgelerde çok iyi çalıştığından bu son derece gereksiz olacaktır. Tarihi yapıların yoğunluklu olarak toplandıkları bölge "Alfama" adlı mahalle. Bütün mahalle bir tramvay hattıyla donatılmış durumda. daracık sokaklarıyla belirgin bir arap mirasının sezilebildiği Alfama'nın adı arapça al-hamam'dan geliyor. Bir zamanlar bu bölgedde bulunan sıcak su yatakları mahalleye adlarını vermişler. Bir zamanlar emevilerin yüksek tabakasının yerleşim mekanı olan bu mahalle Salazar döneminde memurlara verilmiş. Güneyinde Baixa isimli alışveriş-yemek blögesinin ve daha da ileride nehrin -Rio Tejo- yer aldığı düşünülecek olursa yönünüzü karıştırmadığınız sürece Lisbon Kalesi'nden Katedral'e her yeri tramvay durakları arasında seyahat ederek görebileceğiniz bir mahalle. Üstelik burada oteller değil pansiyonlar yer aldığından konaklama da çoğunlukla pahalı değil (gecelik ortalama 40 euro). "Sé" ya da katedral emevi camiinin yıkıntıları üzerine Alfonso Henrique'nin emriyle romanesk bir kilisenin inşasıyla başlayan ve 1755 depreminde kilise yıkılınca yerine barok bir tane inşa etmeye karar veren Portekizlerin sonunda dönemin hemen her mimari akımını birleştirerek ortaya çıkardıkları ilginç bir mimari örnek. Kale ise -Castelo Sao Jorge- 9. yüzyılda emevilerin, 12. yüzyıldaysa hıristiyanların yaptıkları eklerle bütün şehri ayaklarınızın altına seren enfes bir yapı.

Lizbon sadece Lizbon'dan ibaret değil. Çevresindeki kasabalar da bu şehre ayrı bir değer kazandırıyorlar. Her kasabaya ayrı bir istasyondan gidildiği için istasyonları iyi bellemek gerekiyor. Bu kasabalar arasında bence en güzeli olan sintra'ya Entrecampos istasyonundan sürekli kalkan trenlerle yaklaşık 1 saatte gidiliyor. Sintra'ya vardığınızda istasyonun hemen yanından 434'e biniyor ve biletinizi kaybetmiyorsunuz. 4 euroluk bu biletle şehrin tek hattını dolaşan bu otobüse dilediğiniz gibi inip binebiliyorsunuz. Sintra'nın pazarı, pazarlık yapmasını biliyorsanız Lizbon'daki pazarlardan çok daha hoş. Palacio Nacional hala şehri kontrol ediyor. 13. yüzyıldan itibaren herkesin dışını koruduğu içineyse kendince ekler yaptığı bu sarayın her odasının ayrı bir hikayesi var. Kraliçeleri aldatan kralların yaptırmak zorunda kaldıkları dekorasyyonlar, soyu tükenen ailelerden kalma tahta işlemeler ve kraliyete verilen hediyeler. Alfonso'nun kardeşi II. Pedro tarafından hapsedildiğinde tutulduğu oda da burada. Ardından meşhur Castelo Dos Mouros yani kale duvarları geliyor. Çok da güvenli olmayan bir tırmanışla ulaşılabilen kulelerinden görülen manzara kaçırılmamalı. Masal şatolarını andıran Palacio Nacional de Pena ve Monserrate sarayı da görülmesi gerekenlerden.

Lizbon'dan ulaşılabilen bir diğer kasaba da Cascais. Tam bir sayfiye mekanı olan Cascais her halde Portekiz'deki en lüks yerleşim birimi. Avrupa sosyetesinin yatlarıyla geldikleri bu liman lüks mağazaları, pahalı restoranları ve okyanus manzarasıyla benim gibi beş parasız geziyorsanız çantanızla sandviçinizle ve suyunuzla gitmeniz gereken yerlerden. Lisbon'daki Cais do Sodre istasyonunda 15 dk.da bir tren kalkıyor Cascais'ye.

Yanılmayın diye söylüyorum, Lizbon'da nehir kenarına indiğinizde aklınıza boğaz gelecek ve karşı kıyının da dev İsa heykeliyle Lizbon'a dahil olduğunu düşüneceksiniz ama hayır. Lizbon dendiğinde kıyının tek bir tarafı kastediliyor. Diğer kıyıyla ilgili bir soru sorduğunuzda insanlar sizi anlamayabiliyorlar. Karşı seyahat feribotlar ve vapurlarla yapılıyor. Oldukça hoş ama diğer taraf merkezden çok farklı. İsa heykeli dışında da görecek başka birşey yok.

II

Porto

Porto'ya uçmak kadar gereksiz birşey olamaz. Lizbon'dan trenle dört saate gidilen Porto hem yolunun manzarası hem de havaalanı işkenceleri ve Porto havaalanının şehre uzaklığı düşünüldüğünde en rahat raylı sistemle gidilen bir şehir. Ucuz ve kaliteli -ne yazık ki çoğunlukla tatlı- şarap ve güzel manzara. Yalnız balık yerseniz nehirden değil okyanustan geliyor olmalarına özen gösterin.

Porto ne yazık ki tepelerin yan yana dizildikleri bir iehir olduğundan yürüyerek gezmesi oldukça yorucu. Adını İspanya'da doğan ırmaktan alan Douro bölgesinin cevheri olan şehir şarabının yanı sıra saat kulesi, abartılı barok kiliseleri, dar sokakları ve öfkeli kadınlarıyla meşhur. Porto'nun kendisi tarihi boyunca her kurala baş kaldıran denizciler tarafından kurulduğu için asiliğiyle meşhur. Ama 1628'de kumaş vergisi yüzünden belediyeye saldıran kadınlar ve ilerleyen yıllarda ülke tarihindeki kadın hareketlerinde şehrin önemli rol oynaması Porto'ya kadınlarına karşı dikkatli olunması gerektiği gibi bir ün kazandırmış.

Porto'nun anahtar mahallesi Ribeira. sao Francisco Kilisesi, Misericordia ve Arap salonu denilen balo salonuyla -ben ilgi çekici bulmadım ama benden önce gidenler bana çok övmüşlerdi- saray ve nehre doğru inildiğinde Riberia meydanı. Asıl mesele de o meydan -karşısında her birinde bedava tur atabileceğiniz şarap mahzenleri var- zaten. Çünkü Eiffel'in en başarılı yapıtlarından biri olan Dom Luis I köprüsü orada yer alıyor. Köprüyü yürüyebilirsiniz ama bence üzerinden geçen tren/metroyu kullanmayı tercih edin. Ribeira'nın hemen kuzeyindeyse -bu kuzeyinde lafından yazılarda nefret ederim ama Porto'da bu kafanızı kaldırıp görebileceğiniz mesafe demek- Kale yer alıyor. Ben şehrin en az reklam görülen yeri orası olduğu için kaleyi kuleden de köprüden de daha çok sevdim ama gezin görün, siz karar verin. Bütün nehir kıyısı dev reklam panolarıyla donatılmış ve insan ister istemez rahatsız oluyor. Şehirde her adımda yeni bir tepeyle karşılaştığınızdan etrafı dolaşmanın en iyi yolu şehir turu yapan in-bin otobüslere bilet alıp onlarla seyahat etmek.

Portekiz'i Avrupa'nın belki de en ucuza seyahat edilecek şehri. Ülke ekonomisi çok iyi olmadığından -benim konuştuğum Portekizler AB'yi suçluyorlardı çoğunlukla- herşey çok ucuz. Yemekler lezzetli, müzikler aşırı turistik mekanları seçmediğiniz sürece hoş, fado dinlenen mekanlarda ya da tavernalarda fiyatlar çok sarhoş olduğunuza kanaat getirmedikleri sürece mönülerdekilerle aynı, ulaşım kolay -tepeleri çıkmak için asansörler bile var. Ve ekim ortasında bile yaz güneşi parıldıyor. Daha ne istenir bilmiyorum...